مهارت کنترل حواس

کنترل حواس ازگناهان و خالی کردن قلب از بدی ها، روزه روح است.
 

چکیده: به هم ریختگی حواس و عدم کنترل آن می تواند همه انرژی انسان را از بین ببرد. کنترل آن یکی از لازم ترین مهارت هایی است که باید کسب کرد. با ما همراه باشید تا با مهارت کنترل حواس بیشتر آشنا شوید.

تعداد کلمات 881 / تخمین زمان مطالعه 4 دقیقه

 

تمرکز، حاصل جهت گیری ارادی و آگاهانه فکر بر موضوع مشخص است و آنچه مانع ایجاد تمرکز می شود، توجه غیر ارادی ذهن به جذابیت های اشیاست و ذهن از این طریق، اسیر عوامل وسوسه انگیز بیرونی می گردد. با توجه به اینکه ذهن از راه حواس پنجگانه با دنیای بیرون در ارتباط است، جلوگیری از جهت گیری غیر ارادی ذهن مستلزم تعدیل ارتباط مراکز حسی با محسوسات است.
 

بینایی و شنوایی، مهم ترین شبکه های ارتباطی ذهن با محسوسات محسوب می شوند. بنابراین، کنترل این دو حس نقش بسیار مهمی در تقویت توانایی تمرکز دارد. تمرکز، مستلزم فیلتر گذاری در حواس بینایی و شنوایی و جلوگیری از ورود اطلاعات مضر و غیر ضروری و بیهوده است. کنترل حواس - به ویژه بینایی و شنوایی - چنان اهمیت دارد که خداوند این حواس را در کنار قلب و حتی مقدم بر آن (به عنوان ابزارهای شناخت) ذکر می کند: «خداوند برای شما گوش و چشم و قلب قرار داد تا شکر گزار باشید».[1]
قلب، مرکز فرماندهی تن است و دائما در حال تحول است. از حوادث خارج متأثر و بر طبق آنها فرمان می دهد، بسته به اینکه چه بیند و بشنود، در مجالس معنوی به کار نیک تمایل می یابد و در مجالس گناه به گناه کشیده می شود. با دیدن صحنه های معنوی به معنویات راغب و با دیدن مناظر شهوت انگیز به گناه ، تحریک می شود.
 همنشینی با اهل دنیا گرایش به لذت های حیوانی و همنشینی با افراد صالح گراش صلاح را در پی دارد بنابراین باید چشم و گوش خود را از مناظر شهوت انگیز و گناه بازداشت. از این رو، اسلام شرکت در مجالس حرام، نگاه به زن نامحرم، خلوت و مصافحه و شوخی با او را منع کرده و یکی از حکمت های حجاب نیز همین است. هدف اسلام این است که محیط برای ترک گناه و تهذیب نفس مهیا باشد؛ چون محیط فاسد انسان را به فساد می کشاند.[2]
 

تعدیل توجه حواس به محسوسات بیرونی، زمینه مناسبی برای تمرکز حواس به درون ایجاد می کند. حواس پنجگانه انسان شبکه های ارتباطی ذهن و روح با دنیای بیرون به شمار می آیند. هر آنچه انسان می بیند، می شنود و لمس می کند، متناسب با ماهیت و میزان تکرار آن در ذهن و روح او تأثیری سازنده و یا مخرب برجای می گذارد.
استفاده بهینه از نیروی ذهن به منظور آگاهی از استعدادهای ذاتی خود، مستلزم ایجاد فضایی آرام برای آن است. بمباران ذهن و روان با داده های مخرب و یا بیهوده در آرامش و نظم آن اخلال ایجاد می کند و موجب تشتت و پراکندگی اش می گردد، و ذهن و روان متشتت و پراکنده نیز قادر به حفظ و تقویت استعدادها و قابلیت های ذاتی خود نیست.
تمرکز اولین و مهم ترین نیاز روانی است که زمینه و بستر مناسبی برای پرورش ذهن و روح ایجاد می کند. بنابراین از راه فیلتر گذاری شبکه های ارتباطی ذهن با دنیای بیرون باید از ورود هرگونه اطلاعات مخرب و بیهوده به ذهن جلوگیری کرد. این فیلتر گذاری از طریق کنترل و مراقبت از حواس انجام می پذیرد بدین منظور باید چشم و گوش خود را از هر گونه صحنه، صدا و یا سخن حرام وحتی بیهوده فرو بست، تا از راه کنترل حواس به تمرکز ذهن و از راه تمرکز ذهن به تمرکز نیروهای فکری و از این راه به حداکثر اثربخشی ذهن و خودآگاهی روحی دست یافت.

هر تصویر و حادثه ای، عکس العملی در مخیله ما ایجاد می کند و ارتعاشات کوتاه الکتریکی، از طریق اعصاب (یعنی از نقاط حسی به سوی مغز) انتقال می یابد. شکل ها، صداها، بوها و عموم چیزهایی را که در زندگی روزمره احساس می کنیم و یا می بینیم، جدول خاصی از ارتعاشات که طول هر یک از آنها از یک هزارم ثانیه تجاوز نمی کند تنظیم می کند و بعضی از آنها را نیز سلول های حساس مغز ضبط و در دفتر مغز نقش می کنند طبیعت در حافظه انسان انبار عظیمی را بنا نهاده که قادر است گذشته را به آشکاری خط میخی بر روی لوح سفالین در خود ضبط کند. عمل آموختن موجب تغییرات عمده ای در مغز، به ویژه در جدار مغز، که دارای ده میلیارد سلول عصب است می شود.[3]
براساس روایات تمام حواس باید تحت سلطه و فرمان قلب باشد و افعال حواس پنجگانه از این طریق جهت دهی و تصحیح شود،[4] نه اینکه قلب نقشی منفعل و تأثیر پذیر در قبال حواس داشته باشد. بینید که از بین حواس پنجگانه به کدام یک از داده های حسی بیشتر توجه دارید؛ برای تمرکز به کنترل حس غالب خود بیشتر توجه کنید.[5]
 
منبع: مهارت های مدیریت خویشتن
نویسنده: محمود رضایی زاده، علی اکبر مهاجری

پی نوشت :
[1] . سوره نحل، آیه 78.
[2] . ابراهیم امینی، خودسازی و تزکیه نفس، نشر شفق، 1366،ص ۹۲.
[3] . (فروید و آدلر، ماکارنکو، راون شناسی در خدمت بشر، ترجمه سعیدپور، ص 80.
[4] . ابی محمد حسن، تحف العقول، ترجمه: محمدباقر کوه کمره ای، ناشر کتابچی، 1376، ص ۵۰۰.
[5] . (اقتباس از: ژوزف اٌ کونور،ارتباط موثر و موفقیت قطعی با n.l.p، ترجمه: رضا جمالیان، تهران، جیحون، ۱۳۷۸.